ماهی پرورشی ، ماهی شمال یا ماهی جنوب ؟

فواید مصرف ماهی بر هیچ کس پوشیده نیست، ماهی یکی از منابع پروتئینی مفید برای بدن محصوب شده و علاوه بر آن چربی های خوب یعنی امگا۳ و ۶ را که برای بدن ضروری است تامین می کند. اما تنوع آبزیان و ماهی ها باعث شده افرادی که شناخت کافی از انواع ماهی ندارند برای تهیه و حتی طبخ آن دچار مشکل شوند، یکی از مشکلاتی که همواره برخی مردم با آن روبرو می شوند شایعات و اظهار نظرهایی است که در مورد آلودگی گوشت ماهیان مطرح می شود. شایعاتی از قبیل حاوی جیوه بودن ماهی های دریای جنوب، آلوده بودن گوشت ماهی های پرورشی، آلوده بودن دریای بسته خزر و … همین طور پاسخ به این پرسش که تفاوت ماهی های دریای شمال و جنوب چیست؟ و کدام بهتر هستند.

در این مطلب قصد داریم به این پرسش ها و شایعات پاسخی روشن بدهیم.

خزر ، گردابی از سموم

در سال ۹۳ روزنامه شهروند در گزارشی تحت عنوان «ماهی های دریای خزر را نخورید؛ سمی اند!» گزارشی جامع و مفصل از آنچه بر این دریاچه طی ۲۰ سال گذشته ارائه داد، خلاصه مطلب این است که سموم کشاورزی که از طریق رودخانه های منتهی به دریای خزر ریخته می شوند باعث آلودگی بالای این دریاچه شده.

روزنامه شهروند با استناد کردن به دو مقوله از بین رفتن ذخایر گونه های مختلف ماهی و آمار سرطان در بین هموطنان شمال کشور این مطلب را بیان کرده که صید وصیادی در شمال در حال از بین رفتن است و خود شمالی ها هم دیگر ماهی این دریاچه را مصرف نمی کنند. در جایی دیگر هم اشاره به این موضوع می کند که چرا صدف های دو کفه ای دریای شمال از بین رفته اند.
واقعیت این است که اگر با خودمان روراست باشیم باید این موضوع را جدی بگیریم، نه اینکه بگوییم هر ماهی ای که از دریای شمال صید می شود سرطان زاست چونکه یکی از دلایل بالای آمار سرطان دستگاه گوارش در شمال کشور می تواند مصرف چای داغ به طور مداوم باشد نه مصرف ماهی های آلوده! اما اینکه طبیعت ساحلی دریای خزر در حال از بین رفتن است و آلودگی این دریاچه به علت بسته بودن روز به روز در حال رشد است نباید درش شک کرد.
موید این نکته هم تشکیل یک کنوانسیون بین‌المللی برای خزر است که البته این کنوانسیون به مرکزیت ایران، تاکنون کار چندانی از پیش نبرده است.
منابع دیگری هم گزارش های مختلفی را از آلوده بودن محصولات دریای خزر گفته اند و برای آن دلایلی همچون استخراج نفت و کشتیرانی در این دریاچه عنوان شده است. در مجموع طبیعت بسته خزر آن را منزلگاه جانوران و گیاهان منحصربه‌فردی کرده است اما در عین حال موجب شده تا در مقابل آلودگی‌های کشاورزی و صنعتی و نفتی بسیار آسیب‌پذیر باشد.

خلیج فارس و جیوه

جیوه به‌عنوان ماده‌ای سمی گسترده در محیط‌زیست، امروزه نگرانی‌های زیست‌محیطی جهانی را به دنبال داشته است. به‌طوری‌که سازمان بهداشت جهانی آن را در بین ۱۰ ماده شیمیایی که برای سلامت عمومی خطرناک هستند، قرار می‌دهد. این ماده با متیله شدن در محیط‌های آبی به بافت ماهی‌ها راه می‌یابد. اصلی‌ترین منبع مواجهه انسان با متیل جیوه نیز از طریق مصرف ماهی و غذاهای دریایی آلوده است.

در خلیج‌فارس بیش از ۵۰۰ گونه ماهی شناسایی و برای سایر زیستگاه‌ها نیز حدود ۱۲۵ گونه شناسائی شده است. از طرف دیگر، ذخایر غنی ماهیان دریای عمان، پس از ذخایر نفت و گاز، دومین منابع طبیعی کشور محسوب می‌شود در این دریا مجموعاً ۱۱۴۲ گونه ماهی شناسائی شده است.
خلیج فارس به علت متصل بودن به آبهای آزاد و اقیانوسی طبیعی است که خیلی کند تر از دریاچه ای مانند خزر آلوده می شود و بسیاری از کارشناسان وجود جیوه بالاتر از حد استاندارد را در ماهی های خلیج فارس رد کرده اند.

اما سرازیر شدن آلاینده های صنعتی و کشاورزی و همچینی زباله ها از شهرهای ساحلی به دریا باعث شده است که روند آلودگی به حد هشدار برسد و بسیاری از گزارش ها نگرانی هایی را درباره آینده این روند گوشزد کرده اند.

به طور مثال سال گذشته خبرگزاری ایرنا در گزارشی تحت عنوان «زباله ها در حلقوم آبزیان» به نکته اشاره کرد که طبق نظر کارشناسان در هر ثانیه ۵۰۰ تا ۷۰۰ لیتر فاضلاب خام وارد ساحل و دریا در بندرعباس می شود که دریک محاسبه سرانگشتی در روز به ده ها میلیون لیتر فاضلاب می رسد.

در بخش دیگری از این گزارش می خوانیم استان هرمزگان نیز به دلیل قرار گیری در کنار خلـیج فـارس با آسیب های جدی در حوزه محیط زیست روبروست چرا که بندرعباس نیز به عنوان بزرگ ترین شهر ساحلی این استان انواع آلودگی های خود را روانه سواحل و دریا کرده که آلودگی های آن دامن آبزیان و خود انسان ها را گرفته است.

در مجموع فعلا نگرانی ای برای مصرف محصولات دریایی خلیج فارس نیست اما باید مسئله آلودگی این خلیج را در آینده جدی گرفت.
منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان با در اختیار داشتن بیش از ۶۵ درصد از کل نفت و ۳۴ درصد از گاز جهان و وجود نفتکش‌های غول‌پیکر و همچنین کشتی‌های بار بری در این منطقه همواره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است و از طرفی مشارکت همگانی در حفظ محیط زیست منطقه و انجام هماهنگ برنامه‌های اجرائی در این منطقه بحثی الزام آور بوده است.

ماهی پرورشی و انگل

در آخر می رسیم به ماهی های پرورشی، باید گفت که گزارش های بسیار زیادی در باره آلوده بودن ماهی های پرورشی به انواع آنتی بیوتیکها، انگلها، رنگ های مصنوعی و … منتشر شده است.

ماهی های پرورشی به طور مثال قزل آلای پرورشی کاملا از ماهی های دریا از روی رنگشان قابل تشخیص هستند، اما گزارش شده است که استفاده از نوعی ماده رنگی به نام آستاگزانتین در استخرهای پرورش ماهی قزل آلا باعث خاکستری شدن رنگ بدن ماهی مانند انواع وحشی خود می شود که در طبیعت و رودخانه ها زندگی می کنند، این ماده برای مصرف توسط انسان ها بسیار خطرناک است ولی در برخی کشورها از این ماده برای همرنگ شدن ماهی های پرورشی و فریب دادن مشتریان استفاده می شود.

همین طور پژوهش هایی در مورد وضعیت آلودگی انگلی در مزارع کپور ماهیان پرورشی استان گلستان شده است.

ماهی های پرورشی اگر استانداردهای لازم را داشته باشند می تواند به علت قیمت مقرون به صرفه ای که به نسبت ماهی های مثلا خلیج فارس دارند گزینه خوبی برای قرار گرفتن در سبد غذایی افراد کم برخوردارتر باشد،ماهی های پرورشی به شرطی که از غذاهای غنی شده با امگا ۳ و ید تغذیه کرده باشند، می توانند منابع خوبی برای تامین این مواد باشند؛ در غیر این صورت میزان ید و امگا ۳ در ماهی هایی که در فضاهای بسته رشد می کنند، بسیار ناچیز است و مصرف آن توصیه نمی شود.

نتیجه گیری

گوشت سفید ماهی در مقایسه با گوشت مرغ، ترکیبات ازته کمتری دارد. مشکلات اسیدهای چرب امگا ۶ و چربی های اشباع را ندارد: در یک کلام پروتئین بسیار خوب و با کیفیتی است که برای سلامت چشم، قلب و مغز فوق­العاده لازم و ضروری است.

بنابراین کسانی که در برنامه غذایی خود از ماهی و آبزیان دیگر مثل میگو و لابستر استفاده می کنند، زندگی سالم تری خواهند داشت.

ضمنا اینکه می گویند ماهی سرشار از امگا ۳ و ید است و هر دوی این مواد برای سلامت ماندن بدن ضروری هستند، منظور ماهی هایی هستند که در آب های آزاد زندگی کنند و در کشور ما غیر از خلیج فارس و عمان، آب آزاد دیگری وجود ندارد. بنابراین این ماهی های جنوب کشور ما حاوی این دو ماده حیاتی هستند، ناگفته نماند که ماهی های شمال هم ید دارند اما میزانش نسبت به ماهی های جنوب کمتر است.